1/06/2021 Interview Humo - Overgenomen DM 7/06/2021

DE OPMARS VAN EXTREEMRECHTS IN VLAANDEREN: CRIMINOLOOG PAUL PONSAERS

Amper werd de ene steungroep voor Jürgen Conings verbannen, of op sociale media doken ettelijke andere ‘Je suis Jürgen’-pagina’s op. Nieuwe extreemrechtse groepjes schieten als paddenstoelen uit de grond en het gerecht heeft er amper vat op. Criminoloog en socioloog Paul Ponsaers brengt al bijna een halve eeuw de extreemrechtse scene in kaart en ziet een dreigend gevaar: “We moeten nu de meelopers scheiden van de echte haatzaaiers, de potentiële terroristen”.

‘WE MOETEN ERNSTIG REKENING HOUDEN MET EEN NIEUWE EXTREEMRECHTSE AANSLAG IN ONS LAND’

Eyfer Erkul

Paul Ponsaers heeft de voorbije jaren onderzoek gedaan naar de radicalisering van jihadi’s en naar aanslagen van extreemlinkse groeperingen. Maar extreemrechts heeft veruit het meest zijn aandacht: hij schreef onder meer ‘Loden jaren’, over de Bende van Nijvel, en ‘Haatzaaiers’, over de radicalisering bij extreemrechts. Hij volgt groepen als Schild & Vrienden en ziet hoe ze in de samenleving en de media infiltreren, en het debat vergiftigen met fake news. Ook het leger slaagt er niet in extreemrechts uit zijn rangen te weren.

HUMO Was u verrast toen bleek dat een militair met extreemrechtse sympathieën er met zware wapens vandoor is gegaan?

Paul Ponsaers «Niet echt. Ons collectief geheugen is kort, maar de voorbije decennia zijn extreemrechtse elementen een aantal keren geïnfiltreerd in het leger. De groepering Westland New Post (WNP), die bestond uit militairen, is daar het beste voorbeeld van. Die neonazi’s konden begin jaren 80 bij het leger en overheidsinstellingen binnendringen. Ze hielden professionele trainingen, hadden zware wapens en werden later ook aan de Bende van Nijvel gekoppeld. Ze wilden geen grote aanslag plegen, maar wel de Belgische staat destabiliseren. Ze slaagden erin geheime NAVO-documenten te stelen uit het hoofdkwartier van Defensie in Evere en die dan in een obscuur tijdschrift te publiceren. Daarmee wilden ze laten zien hoe makkelijk het was en dus hoe kwetsbaar België was. Als zij dat konden, konden communisten dat ook, en dus moesten er strengere veiligheidsmaatregelen genomen worden en nieuwe mensen op strategische posten komen. Met die diefstal wilden ze de invloed en de macht van extreemrechtse elementen binnen het leger vergroten. Ik zie daar een parallel met de wapendiefstal door Jürgen Conings.»

HUMO Stal hij raketlanceerders om de extreemrechtse invloed binnen het leger te vergroten?

Ponsaers «Zijn werkwijze is in ieder geval typisch voor extreemrechts. Ze willen het staatsapparaat van binnenuit ondermijnen. Zijn actie wordt gezien als een teken dat de veiligheidsprocedures bij het leger niet deugen en dat daar dringend iets aan gedaan moet worden: andere mensen moeten die strategische posten krijgen. Twijfel zaaien en voor onrust zorgen, dat willen ze doen. Door de massale zoekactie is de sympathie voor extreemrechts in het leger ook gegroeid: behalve die wapens stelen heeft ‘onze Jürgen’ toch niets gedaan? Men vreest dat hij een aanslag wil plegen, maar dat betwijfel ik. Dan had hij dat al lang gedaan en was hij niet gaan lopen.»

HUMO Hij zou een aanslag op onder anderen viroloog Marc Van Ranst gepland hebben. U ziet hem niet als iemand die in zijn eentje radicaliseert en tot daden overgaat?

Ponsaers «Ik denk dat hij een meeloper is, iemand die de weg is kwijtgeraakt en is geradicaliseerd onder invloed van anderen. Ik denk dan meteen aan Tomas Boutens, de ex-militair die de solidariteitsacties voor Jürgen Conings op gang heeft getrokken. Boutens zei in zijn boodschap op Facebook nadrukkelijk dat Conings niet alleen stond, waar hij zich ook bevond. Alsof hij hem eraan wilde herinneren dat hij op een netwerk kon terugvallen.

»Ook Tomas Boutens is een frappant voorbeeld van hoe extreemrechts in het leger is geïnfiltreerd. Hij was de man achter Bloed, Bodem, Eer en Trouw (BBET), een organisatie van neonazi’s die voor het grootste deel uit beroepsmilitairen bestond. Die werd in 2006 beschuldigd van terrorisme nadat er plannen waren opgedoken om het land te destabiliseren door politici als het toenmalige Vlaams Blok-kopstuk Filip Dewinter en activist Dyab Abou Jahjah te vermoorden. In 2014 werd Boutens veroordeeld tot vijf jaar cel en voor vijf jaar uit zijn burgerrechten ontzet.»

HUMO Wat is de relatie tussen Tomas Boutens en Jürgen Conings?

Ponsaers «Ze hebben bijna twintig jaar geleden samen in Afghanistan gediend, en ze waren broeders in de strijd tegen het islamterrorisme. Tomas Boutens werpt zich op als de beschermer van Jürgen Conings. Hij is een manipulator die een enorme invloed kan uitoefenen op iemand als Conings. Hij zal niet zelf schieten, dat laat hij aan anderen over. Hij is de stoker, degene die anderen bommen tot ontploffing laat brengen.»

HUMO Dat doet denken aan de manier waarop moslimjongeren radicaliseren.

Ponsaers «Het is hetzelfde mechanisme. Het is een grote misvatting dat radicalisering zich in de hoofden van mensen afspeelt. Netwerken en groepen krijgen vat op individuen en praten op hen in om voor hen te vechten. Dat wordt dan overgoten met een religieus of ideologisch sausje.»

NIEUWE AANSLAG

HUMO Inlichtingen- en veiligheidsdiensten hebben zich de voorbije jaren vooral op het jihadisme geconcentreerd. Hebben ze extreemrechts onderschat?

Ponsaers «Dat denk ik wel. Het moslimextremisme vormde een reëel gevaar, dat hebben de aanslagen van 2016 aangetoond. Maar intussen kon extreemrechts bijna ongemerkt groeien. Pas met de affaire-Boutens hebben ze zich gerealiseerd hoe ernstig het probleem was geworden en hoe moeilijk het zou zijn om er komaf mee te maken.»

HUMO Waarom heeft het zo lang geduurd?

Ponsaers «Dat heeft opnieuw met Westland New Post te maken. In de jaren 80 waren de communisten de vijand nummer één, en extreemrechts had prima informatie over hen. De leden van WNP stelden fiches samen van mensen die als subversief werden beschouwd. En de inlichtingendiensten waren vergeven van extreemrechtse elementen. Na de val van de Berlijnse Muur waren de communisten niet meer de grote vijand, en tegen het einde van de jaren 90 begon extreemrechts sterk op te komen. En plots ontstond er een bijzondere situatie: de beste informanten zaten in extreemrechtse hoek en werden zelf het voorwerp van onderzoek.

Na Westland New Post, Tomas Boutens en Jürgen Conings zouden we toch moeten beseffen dat we veel krachtdadiger moeten optreden tegen extremistische militairen. Dat gedachtegoed moet in de kiem gesmoord worden, en geradicaliseerden moet je hard aanpakken.»

HUMO Niet alleen het Belgische leger heeft problemen met extreemrechts. Recent zijn er in Duitsland en Frankrijk drastische maatregelen genomen tegen militairen. Hebben ze het daar beter aangepakt?

Ponsaers «In Frankrijk hebben hoge militairen een open brief geschreven waarin ze waarschuwden voor een burgeroorlog als de politieke islam niet wordt tegengehouden. Het Franse leger heeft in een reactie bijna meteen een heel aantal militairen ontslagen.

»In Duitsland is het probleem nog groter. De voorbije jaren is extreemrechts daar geïnfiltreerd in het leger, de politie en de inlichtingendiensten. De neonazistische groepering Nationalsozialistischer Untergrund (NSU) heeft tussen 1999 en 2009 tien moorden en een reeks bomaanslagen en overvallen gepleegd. De politie zette de moorden op Turkse Duitsers telkens weg als afrekeningen binnen de maffia. Toen de ware toedracht duidelijk werd, zijn er zowel bij de inlichtingendiensten als bij de politie een heel aantal mensen ontslagen, ook aan de top. Met die ingrijpende maatregelen wilde Duitsland duidelijk maken dat het extreemrechtse sympathiëen niet duldde. Recenter kwam aan het licht dat extreemrechtse elementen waren geïnfiltreerd in het Kommando Spezialkräfte (KSK), de elite-eenheid van het Duitse leger. Ook daar zijn ontslagen gevallen en die eenheid zal volledig hervormd worden.»